| Cysterki |
 Oprócz klasztorów męskich naszego Zakonu istnieją również klasztory żeńskie, w których żyją oddane Bogu mniszki – cysterki. Założyciele Zakonu Cysterskiego wcale nie myśleli o zastosowaniu cysterskiego sposobu życia wobec kobiet, do zakładania klasztorów dla mniszek-cysterek. Jak więc zrodziło się życie żeńskiej części Zakonu Cysterskiego?Gdy nasz założyciel, św. Robert, opuścił swoje benedyktyńskie opactwo w Molesmes, by założyć nowy klasztor (który potem stał się kolebką Zakonu Cysterskiego), jego następcą został opat Gwido. On to założył klasztor benedyktynek w Jully, gdzie wstąpiła siostra św. Bernarda, bł. Humbelina, która przyczyniła się do powstania cysterek. Wkrótce została wybrana przełożoną (przeoryszą) tamtejszej wspólnoty benedyktynek. Gdy klasztor bardzo się rozrósł, część mniszek postanowiła założyć inny klasztor, w miejscowości Tart. Mniszki te, wpatrzone w życie pierwszych cystersów, układały swoje własne życie klasztorne według tegoż wzoru. Tak powstał pierwszy klasztor cysterek (1125 r.).
Jednak na początku cystersi odżegnywali się od zaangażowania w sprawy mniszek, dlatego cysterki poddawały się pod duchową opiekę sąsiadującym z nimi klasztorom męskim. Ale już pod koniec XII wieku pierwsze cysterki zostały włączone do Zakonu i podporządkowane władzy kapituły generalnej. Wspólnoty mniszek tworzone były poprzez zakładanie nowych klasztorów lub też przez przyłączanie istniejących już wspólnot kobiecych, które chciały żyć na sposób cysterski. Największe rozszerzenie się cysterek w Europie dokonało się w XIII wieku. W Polsce pierwszy klasztor cysterek powstał w Trzebnicy na Śląsku – 22 listopada 1202 r. Mniszki zostały sprowadzone z klasztoru w Bambergu, dzięki inicjatywie Jadwigi, żonie księcia Henryka l Brodatego, która spędziła w klasztorze w Trzebnicy ostatnie lata swego życia i tu została pochowana. Papież Klemens IV ogłosił ją świętą w 1267 r. W kilkanaście lat po fundacji w Trzebnicy powstają nowe klasztory cysterek na ziemiach polskich. Jak wynika z obecnego stanu badań, w obrębie ziem polskich i dawnej Rzeczypospolitej funkcjonowało ok. 16 placówek cysterek. Niektóre klasztory były przeniesione w inne miejsce lub poszczególne klasztory łączyły się między sobą. Były to: Ołobok, Owińska, Toruń, Kimbarówka, Trzcińsko (potem Cedynia), Koszalin, Marianowo, Pełczyce, Recz, Szczecin, Wolin, Żarnowiec, Łubnice (potem połączone z Ołobokiem), Czyste (potem Chełmno). Niektórzy badacze uważają, że benedyktynki w Gubinie w XIII wieku miałyby przejść do cysterek. W Małopolsce nie było żadnego klasztoru cysterek. Niektóre klasztory uległy kasacie w wyniku reformacji w XVI wieku, inne w czasie zaborów w XIX wieku. Od tego czasu cysterki zniknęły z pejzażu kulturowego ziem polskich. Dopiero w latach dziewięćdziesiątych XX wieku staraniem Polskiej Kongregacji Zakonu Cysterskiego, a szczególnie jej ówczesnego prezesa, śp. o. opata Jacka Stożka OCist, w klasztorze w Erd na Węgrzech podjęły nowicjat i złożyły pierwsze śluby zakonne Polki. Niestety, trudności organizacyjno-prawne, związane z fundacją cysterek z Węgier do Polski oraz nieliczne powołania wśród dziewcząt z Węgier, oddalają tę kwestię w czasie. Często używana nazwa „Zakon Cystersów” może mylnie wskazywać na to, iż w strukturę zakonu wchodzą tylko mężczyźni. Otóż cysterki nie stanowią osobnego, tzw. drugiego zakonu, ale znajdują się na równi obok cystersów (błędem jest więc używanie określenia Zakon Cysterek). W innych zakonach tzw. pierwszy zakon stanowią mężczyźni (np. dominikanie), drugi zakon – kobiety (dominikanki); istnieją jeszcze tzw. trzecie zakony, do których należą osoby świeckie, prowadzące normalne życie w świecie (Trzeci Zakon Św. Dominika). Cysterki w swych klasztorach pełnią takie same funkcje, jak cystersi w klasztorach męskich – przełożoną opactwa jest opatka (inaczej: ksieni), pomagają jej inne współsiostry. Opiekę nad klasztorem żeńskim (m.in. posługa sakramentalna) sprawują sami cystersi lub biskup albo prawnie wyznaczony kapłan (to zależy od miejsca i okoliczności). Od 2000 roku w kapitule generalnej Zakonu (w Rzymie) oprócz przełożonych i delegatów klasztorów męskich biorą udział również ksienie i delegatki klasztorów żeńskich; od roku 1969 były tylko tzw. obserwatorkami. Ponadto, ponieważ opatem generalnym zakonu (i prokuratorem) może być tylko kapłan, opatki nie mogą pełnić tych funkcji. Cysterki nie różnią się strojem zakonnym od cystersów – może tylko tym, że na głowach noszą tzw. welony; nowicjuszki (tak jak nowicjusze) noszą habit cały biały, siostry, które złożyły śluby czasowe, noszą czarne szkaplerze i pasy oraz białe welony (po ślubach wieczystych – welon czarny). Na modlitwy zakładają (tak jak i cystersi) białe kukulle. Ksieni ma przywilej posiadania insygniów opackich: pierścienia, pektorału (ozdobny krzyż na piersiach), pastorału (laska ozdobnie zakończona) i kołpaka (nakrycie głowy zamiast mitry, którą noszą opaci), który dziś raczej już nie jest używany. Zakon Cysterski, w swoim ponad dziewięćsetletnim istnieniu, wydał wielu świętych i błogosławionych. Do tego grona zaliczamy również wiele cysterek. Do tych najbardziej czczonych w zakonie i w poszczególnych klasztorach należą: św. Lutgarda, św. Gertruda Wielka (one to zapoczątkowały kult Serca Jezusowego, jeszcze wcześniej niż św. Małgorzata Maria Alacoque), św. Mechtylda, św. Franka, św. Aldelajda z Schaerbeek, bł. Beatrycze, czy wcześniej wspomniana – św. Jadwiga Śląska. Statystyki personalne wskazują, iż obecnie na świecie jest nieco ponad 1000 cysterek (cystersów jest ponad 1500; dane z 2002 roku). Co ciekawe, także i w XXI wieku niektóre wspólnoty chcą przyłączyć się do Zakonu Cysterskiego, podobnie jak to miało miejsce u początków – w XII i XIII wieku. o. Krzysztof Jankosz OCist Poprawiona wersja artykułu, który ukazał się w: „Mogilski Krzyż. Gazeta parafii św. Bartłomiej Ap.” 4(72)/2005, s. 18; 6 (74)/2005, s. 4. |