Wiadomo natomiast, że kościół w którym się znajdujemy, został zbudowany przez cieślę królewskiego Macieja Mączkę w 1466 roku, na polecenie opata Piotra Hiszberga z Biecza. Przypomina nam o tym dedykacja, wyrzeźbiona w dębowym, gotyckim, południowym portalu kościoła. Ten niewielki kościółek, przykryty był gontem od dachu, aż po samą podmurówkę, a jego konsekracji dokonał biskup krakowski Jan Rzeszowski w 1475 roku.

Jest to jedyna budowla sakralna na terenie Polski, w której zachowano przykład średniowiecznego trójnawowego rozwiązania w drewnie.

Około 1740 roku, rozpoczęto prace przy modernizacji kościoła, jednak nie naruszono zasadniczego układu przestrzenno-konstrukcyjnego gotyckiego. Chodzi tu, m.in. o ostrołukowe arkady profilowane, wsparte na fazowanych, a częściowo profilowanych słupach, które dzielą wnętrze na nawę główną i nawy boczne kościoła. W następstwie prac, nadano bryle kościoła modny kształt krzyża łacińskiego – dobudowując kaplice boczne i tworząc nawę poprzeczną kościoła, tzw. transept. Wzniesiono też piętrową zakrystię. Ściany kościoła oszalowano od zewnątrz deskami, a gont pozostawiono na dachu. Założono też fartuch gontowy przykrywający podmurówkę. W roku 1839 dobudowano nowe przedsionki – kruchty, do wejścia bocznego i głównego.

Oszalowane deskami wnętrze kościoła, polichromowano w 1776 roku. Na stropie, widzimy postać św. Bernarda z Clairvaux – Rozkrzewiciela Zakonu Cysterskiego, Czciciela Matki Najświętszej i Ukrzyżowanego. W medalionach portrety czterech Ewangelistów: świętych: Jana, Marka, Mateusza i Łukasza.

Przekształcone prezbiterium, skąd usunięto ścianę tęczową, zdobią portrety biskupów, związanych z klasztorem i parafią.

Biskup Iwo Odrowąż – fundator klasztoru. Biskup Jan Prandota – który dokumentem z dnia 14 maja 1266, wydanym w Krakowie, oddaje klasztorowi w Mogile parafię kościoła św. Bartłomieja wraz z jego uposażeniem i nadaje dziesięciny dla klasztoru. Kardynał Zbigniew Oleśnicki – w 1434 roku, nadaje 40 dni odpustu pobożnym, odwiedzającym kościół św. Bartłomieja i klasztorny w Mogile, zaś dokumentem z dnia 12 maja 1442 roku, wydanym w Krakowie, pozwala zakonnikom mogilskim udzielać sakramentów chrztu i małżeństwa w kościele parafialnym św. Bartłomieja w Mogile.

Na ścianie głównej prezbiterium malowany iluzjonistycznie ołtarz z postaciami Apostołów: św. Piotra i św. Pawła.

Obraz św. Bartłomieja Ap. – Patrona Parafii, został namalowany w latach 20-tych XX wieku, przez biblistę, profesora UJ, ks. Józefa Kaczmarczyka (+1951).

Na ścianach kościoła widoczne są portrety papieży: Piusa II, potwierdzającego 17 lipca 1460 roku, w Sienie, prawo udzielania przez zakonników sakramentów chrztu i małżeństwa; oraz Inocentego X, który 13 kwietnia 1646 roku, w Rzymie, nadaje odpust zupełny bractwu św. Izydora przy kościele św. Bartłomieja w Mogile.

W kaplicach bocznych, mieszczą się po dwa ołtarze. W kaplicy południowej, barokowy ołtarz Matki Bożej oraz rokokowy ołtarz Matki Bożej Różańcowej, należący do Bractwa Żywego Różańca, w którego zwieńczeniu umieszczono obraz św. Anny Samotrzeciej. Natomiast w kaplicy północnej, barokowy ołtarz z obrazem Matki Bożej Bolesnej, jest to kopia staniątecka z 70-tych lat XX stulecia i rokokowy ołtarz św. Izydora – rolnika, należący do bractwa św. Izydora.

Na chórze muzycznym ośmiogłosowe organy pochodzące z XVIII wieku.

Ten to wspaniały zabytek, mówiący o miłości, dobroci, miłosierdziu i wszechmocy Bożej, zamknięty jest – wraz z cmentarzem przykościelnym, gdzie grzebano zmarłych od 1347 do 1836 roku; deskowym, sumikowym ogrodzeniem z daszkiem gontowym.

Do zwiedzania tak wyjątkowego zabytku w Nowej Hucie – Mogile, zachęca nas, oprócz samej bryły kościoła, trójbramna dzwonnica wzniesiona w 1752 roku.

br. Albert Marcinek OCist